36426 Beantwoording toezegging verkenning SMR

Een SMR is een mogelijke bouwsteen die niet alleen een rol kan spelen op lokaal niveau maar ook op regionaal niveau. Op 9 september 2024 wordt een beeldvormende avond over de Energievisie georganiseerd. Naar verwachting is de Energievisie in het najaar 2024 gereed voor besluitvorming door de gemeenteraad.

Nationale en provinciale ontwikkelingen

Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) volgt de ontwikkelingen rondom Small Modular Reactors (SMR’s) al enige tijd met interesse. EZK ziet ook in Nederland belangstelling voor (de toepassing van) SMR’s vanuit het bedrijfsleven, onderzoek en lokaal bestuur. Daarom heeft EZK in 2024 een SMR programma-aanpak opgesteld om in te spelen op de ontwikkelingen. Het doel is om de ontwikkeling van SMR’s die dicht tegen de markt aan zitten, te versnellen. Deze programma-aanpak bestaat uit een aantal programmalijnen, waarvan de eerste voor Den Helder het meest relevant is.

De eerste lijn richt zich op de uitvoering van ‘simulaties’ met stakeholders. Een simulatie kan zich richten op operationele vraagstukken of het beantwoorden van bestuurlijke vragen. Voorbeelden van operationele vraagstukken zijn vragen die relevant zijn voor de omgevingsvergunning, zoals de inpassing in het elektriciteitsnet, geschiktheid van de bodem, de vraag naar koelwater, effect op Natura-2000 gebieden, wijze van verwerking van het afval en dergelijke. Typische bestuurlijke vragen zijn vragen over de rol van het Rijk, de provincie en de gemeente, welke instrumenten zij kunnen inzetten om deze rol uit te voeren en het voor een SMR van toepassing zijnde juridische kader.

Het uitvoeren van een simulatie is van toepassing in een situatie waarin een initiatiefnemer een gemeente of provincie heeft benaderd met het voorstel een SMR te ontwikkelen. De gemeente Den Helder heeft bij de provincie en het ministerie aangegeven dat zij belangstelling heeft voor het uitvoeren van een simulatie. In dit kader heeft de gemeente dan ook meegewerkt aan de bijgevoegde stakeholderanalyse “Verkenning programma-aanpak Small Modular Reactors” van bureau Berenschot, bedoeld om EZK te adviseren over voornoemde programma-aanpak. Naast Den Helder zijn er ook een aantal andere gemeenten die interesse in een simulatie hebben getoond waaronder gemeenten in Overijssel, Gelderland, Limburg en Zuid-Holland.

Ten slotte wijzen wij u nog op de recent aangenomen motie van het Tweede Kamerlid Erkens die de regering verzoekt om aan het SMR-programma toe te voegen dat de landelijke overheid SMR-pilotprojecten faciliteert en hierbij koerst op het realiseren van minimaal één pilotproject voor 2030. Hierbij dient te worden aangetekend dat deze motie losstaat van de eveneens aangenomen motieom in te zetten op een groter aandeel kernenergie, dat wil zeggen twee of vier grote kerncentrales, omdat dit geen SMR’s betreft.

Internationale ontwikkelingen

Begin 2024 heeft de Europese Commissie een Europese industriële alliantie voor kleine modulaire reactoren geïnitieerd. De oprichting van de alliantie richt zich op het versnellen van de uitrol van SMR-technologieën en is bedoeld om het industriële concurrentievermogen te verbeteren en zorg te dragen voor een sterke(re) nucleaire toeleveringsketen binnen Europa. Dit biedt kansen voor partijen die in Nederland actief zijn in de keten (o.a. Urenco, COVRA en PALLAS). In maart 2024 heeft de eerste bijeenkomst van de Europese industriële alliantie plaatsgevonden.Enkele partijen die geïnteresseerd zijn in de bouw van een SMR in Den Helder, zijn tevens betrokken bij deze alliantie.

Buiten de Europese Unie zijn er in Rusland (Jakoetië), China (Hainan) en Canada (Darlington) enkele kleine kerncentrales in aanbouw. De bouw van de 300 MW reactor in het Canadese Darlington wordt naar verwachting voor 2030 afgerond. Ten slotte worden er voor meerdere locaties in Europa SMR- haalbaarheidsstudies verricht (o.a. Vattenfall, Ringhalls) en door verschillende landen nucleaire steunprogramma’s opgezet. Zo heeft de Britse overheid in 2023 een tender uitgeschreven waarin zes ontwikkelaars konden aanbieden op de verdere ontwikkeling van de SMR-technologie.

Nut en noodzaak SMR

Het elektrisch vermogen van een SMR kan variëren van 20 tot 500 megawatt en het benodigde oppervlak kan variëren tussen 2 en 20 hectare. Ter vergelijking, de huidige Kerncentrale Borssele (KCB) heeft een vermogen van ongeveer 485 megawatt.

Het is bekend dat de vraag in Den Helder naar schone elektriciteit snel toeneemt (o.a. gebouwde omgeving, elektrificatie transportsector, walstroom voor de havens, grootschalige elektrolyse voor groene waterstofproductie en voor de blauwe waterstofproductiefaciliteit) en er in de toekomst een paar honderd megawatt aan additionele capaciteit in basislast nodig zal zijn. Een SMR is de enige niet-fossiele optie om dit via zelfstandige productie binnen de gemeentegrenzen in te vullen. Een SMR van 300 megawatt kan continu meer dan 2,1 terawattuur per jaar produceren. Ter vergelijking, de huidige jaarlijkse hernieuwbare stroomproductie vanuit zon en wind in Den Helder bedraagt ongeveer 0,07 terawattuur en deze productie is bovendien niet continu (Herijking RES, 2024).

Indien geen SMR wordt gebouwd, zal het dus noodzakelijk zijn en blijven (hernieuwbare) stroom aan het landelijke elektriciteitsnet te onttrekken. Deze zal in de praktijk in de toekomst vooral afkomstig zijn vanuit offshore wind maar in dat geval wordt het onttrokken aan andere potentiële afnemers zoals de industrie.

Bovendien zijn de jaarlijkse aansluitkosten voor toegang tot het hoogspanningsnet (380kV- of 150kV- aansluiting) van netbeheerder TenneT de laatste jaren fors gestegen. TenneT verwacht een verdere stijging van de transporttarieven in 2024 en de jaren erna. Aanvullend golden er tot voor kort zogenaamde “grootverbruikerskortingen” voor relatief grote afnemers. Volgens de Nederlandse wetgeving dienen de gemeenschappelijke kosten van het distributiesysteem eerlijk verdeeld te worden over de verschillende gebruikers. Met het toekomstige energiesysteem,datgekenmerktwordt doorsteedsmeer variabelvermogen zoals zon en wind, vervalt de onderbouwing voor een korting (ACM, 2024). De resulterende hoge transportkostenkunnen(deels)wordenvermedendoordeproductienabijdevraagteplaatsen,zoalsingeval van een SMR.

Verkenning SMR

In mei heeft het college met onafhankelijk emeritus-hoogleraar Wim Turkenburg over de haalbaarheid van een SMR gesproken. In het gesprek is benoemd dat kernenergie (in Nederland) nodig is als aanvulling op zon & wind maar ook dat er de nodige hobbelszijn te overwinnen ten aanzien van de bouw van een nieuwe kerncentrale. Zo ontbreekt het aan voldoende recente nucleaire kennis en deskundigheid bij de overheid en bedrijfsleven. Er is een tekort aan vaklieden en geen ervaring meer met nieuwbouw van kerncentrales in Nederland, al kan de voorgenomen bouw van de PALLAS-reactor in Petten dit verbeteren. Tevens is het een uitdaging een (publiek)privaat consortium samen te stellen dat niet alleen bereid is de SMR te bouwen maar dezeooktefinancieren. Aanvullend zijn vergunningverlening en participatie tijdrovende processen. Daarkomt bij dat (landelijke) politieke wijzigingen en onvoorziene gebeurtenissen in het verleden vertragend hebben gewerkt en dat dus mogelijk in de toekomst ook kunnen doen. Ten slotte moet het dragen van de ontmantelingskosten geborgd worden in gedegen (wettelijke) afspraken met de bouwer en/of de exploitant.

Een tegenslag voor de SMR-sector is dat in november 2023 een einde kwam aan de hoge verwachtingen over NuScale reactor,een kleine reactor van 77 megawatt elektrisch die modulair gemaakt en toegepast moest gaan worden voor het opwekken van energie in kerncentrales. De bouw van de eerstecentrale in Idaho (USA),waaraansinds2015isgewerkt,zouvelemalenduurderwordendangedachtwaardoor deprijsvande te leveren stroom te hoog zou uitvallen.

Ten slotte verwijst de heer Turkenburg naar de voorgang van de ontwikkeling van meerdere typen SMR’s in de tijd op basis van het NEASMRDashboard.Binnenkortwordthierovergepubliceerdinhet tijdschriftMilieu.

Aanvullende verkenningen

De komende jaren dienen in samenhang met de simulatie maar ook met het provinciaal Meerjarenprogramma Infrastructuur Energie en Klimaat (pMIEK) enkele systeemtechnische, financiële en organisatorische vraagstukken te worden uitgewerkt die op termijn uitsluitsel geven over de haalbaarheid van een SMR in Den Helder.

Vanuit een systeemtechnisch perspectief is vooral van belang dat de effecten van een SMR op het regionale energiesysteem in beeld worden gebracht, waaronder een mogelijk gunstig effect op de transportcapaciteit en een eventueel verminderde behoefte aan grootschalige opslag van elektriciteit.

Vanuit een financieel perspectief is het van belang op te merken dat een SMR in principe privaat wordt gefinancierd maar een mogelijke bijdrage vanuit de verschillende overheden dient te worden onderzocht.

Zo worden er vanuit de Europese Commissie enkele steunprogramma’svoorbereid envalt een SMRonder de Europese wetgevingals optie om de industrie te verduurzamen. De gemeente Den Helder zou zelf kunnen besluiten teparticiperenviaeenerfpachtconstructie. Aanvullend kanwordenverkendwateenSMR inderegio kanbetekenen voor het onderwijs, innovatie en de koppelkansen met de ontwikkeling van de PALLAS-reactor in Petten. Bovendien kan (de bouw van) een SMR bijdragen aan de (directe) werkgelegenheid in Den Helder.

Ten slotte dient het draagvlak voor kernenergie onder de bevolking en de omringende gemeenten (Schagen, Texel en Hollands Kroon) te worden onderzocht.

Vervolg

De raad zal rond de jaarwisseling worden geïnformeerd over de uitkomsten van de verkennende gesprekken met onder meer het Rijk en de provincie over Den Helder als mogelijke locatie voor een SMR.

Den Helder, 24 juni 2024. Met vriendelijke groet,

burgemeester en wethouders van Den Helder

Bijlage: Eindrapport Verkenning programma-aanpak Small Modular Reactors (Berenschot, 2024).